CÔNG DỤNG, CẤU TẠO CÁC BỘ PHẬN CHÍNH VÀ PHÂN LOẠI MÁY TIỆN CƠ TRONG CƠ KHÍ

Chủ nhật, 23/11/2025, 06:22 (GMT+7)

Trong số các máy công cụ dùng trong gia công cắt gọt kim loại, máy tiện luôn được xem là “bà mẹ của máy công cụ” (mother of machine tools), vì hầu như mọi xưởng cơ khí – từ sửa chữa nhỏ đến nhà máy chế tạo lớn – đều có ít nhất một vài máy tiện làm việc liên tục

          Đối với sinh viên ngành Công nghệ Cơ khí – Trường Đại học Thành Đông, việc nắm vững công dụng, cấu tạo và cách phân loại máy tiện cơ là nền tảng quan trọng trước khi tiếp cận các máy CNC hiện đại, thiết kế quy trình công nghệ hay tối ưu sản xuất.

1. Công dụng của máy tiện cơ trong gia công cơ khí

          Máy tiện là máy công cụ dùng để gia công các chi tiết dạng tròn xoay, trong đó phôi quay, dao đứng yên hoặc chuyển động chạy dao. Nhờ chuyển động quay quanh trục, máy tiện có thể thực hiện nhiều nguyên công: 

- Tiện trụ ngoài, trụ trong

- Tiện mặt đầu

- Tiện côn (côn trong, côn ngoài)

- Tiện ren (ren trong, ren ngoài, ren hệ mét, hệ inch…)

- Khoan, khoét, doa, tarô trên máy tiện

- Tiện định hình, tiện dạng tròn xoay phức tạp

- Cắt đứt, cắt rãnh, vát mép, hớt lưng…

          Nhờ tính linh hoạt này, máy tiện được dùng rộng rãi trong: Chế tạo trục, bạc, bu lông, đai ốc, bánh răng, chốt, trống, puli,…; Sửa chữa, phục hồi chi tiết (đắp – tiện lại kích thước, sửa ren…); Sản xuất đơn chiếc, loạt nhỏ, đào tạo nghề cơ khí trong nhà trường.

Hình 1. Máy tiện cơ đa năng (Lathe)

2. Cấu tạo các bộ phận chính của máy tiện cơ

          Tùy theo kiểu máy và hãng chế tạo, hình dáng có thể khác nhau, nhưng máy tiện ren vạn năng (loại phổ biến nhất trong xưởng thực hành) đều có các bộ phận cơ bản sau:

2.1. Thân máy (Giường máy – Bed)

- Là kết cấu dạng hộp, gang đúc đặt trên bệ máy.

- Trên thân có các sống trượt dẫn hướng để ụ trước, ụ động và bàn dao chuyển động chính xác.

- Quyết định độ cứng vững, độ chính xác lâu dài của máy.

2.2. Ụ trước (Headstock)

- Gắn cố định trên thân máy, bên trong có:

- Trục chính (spindle) – mang mâm cặp, chống tâm hoặc đĩa gá.

- Hộp tốc độ – hệ thống bánh răng, ly hợp… để thay đổi số vòng quay trục chính.

- Có thể trang bị ly hợp, phanh, cơ cấu đảo chiều quay.

2.3. Ụ động (Tailstock)

- Đặt trên sống trượt, có thể tịnh tiến dọc thân máy.

- Dùng để chống tâm khi tiện trục dài hoặc lắp mũi khoan, doa, tarô.

- Có cơ cấu điều chỉnh ngang để tiện côn bằng phương pháp dịch tâm.

2.4. Bàn dao – Xe dao (Carriage)

- Gồm nhiều cụm chi tiết chồng lên nhau:

- Bàn trượt dọc (saddle): trượt trên sống trượt của thân máy.

- Bàn trượt ngang (cross slide): cho phép dao dịch chuyển theo phương vuông góc với trục chính.

- Bàn gá dao – bàn dao trên (compound rest): xoay được góc, dùng tiện côn, tiện định hình.

- Đài dao (tool post): giữ 1 hoặc nhiều dao tiện.

- Mặt tạp dề (apron): chứa cơ cấu truyền động chạy dao dọc, dao ngang, ly hợp ăn khớp với vít me/trục trơn.

2.5. Hộp chạy dao (Feed Gearbox) và vít me – trục trơn

- Nhận chuyển động từ trục chính qua hệ bánh răng, dùng để thay đổi lượng chạy dao (mm/vòng).

- Vít me (lead screw): dùng chủ yếu khi tiện ren.

- Trục trơn (feed rod): dùng cho chạy dao thường (tiện trơn, tiện mặt đầu…).

2.6. Các bộ phận khác

- Mâm cặp, chống tâm, đĩa gá, đồ gá chuyên dùng.

- Khung che phoi, khay chứa phoi, hệ thống làm mát, bơm nước tưới nguội.

- Bảng thông số ren và lượng chạy dao gắn trên thân máy giúp sinh viên dễ tra khi vận hành.

3. Phân loại máy tiện cơ trong thực tế sản xuất

          Có nhiều cách phân loại, dưới đây là những nhóm gắn trực tiếp với nội dung đào tạo và thực tiễn sản xuất:

3.1. Theo công dụng và phạm vi sử dụng

- Máy tiện ren vạn năng (Engine / Centre Lathe): Phổ biến nhất trong xưởng sửa chữa, đào tạo; Dùng để tiện trụ, tiện ren, tiện côn, tiện định hình…; Linh hoạt, thay đổi gá đặt, phù hợp sản xuất đơn chiếc và loạt nhỏ.

- Máy tiện chuyên dùng (Special Purpose Lathe): Chuyên gia công một loại chi tiết nhất định: Máy tiện trống phanh, máy tiện đĩa, máy tiện trục khuỷu…; Năng suất cao nhưng ít linh hoạt.

- Máy tiện cụt, máy tiện đứng (Facing lathe, Vertical lathe): Chuyên gia công các chi tiết đường kính lớn, chiều dài nhỏ (mâm, vành, bánh đà…).

3.2. Theo mức độ tự động hóa

          - Máy tiện cơ truyền thống (Manual Lathe): Điều khiển bằng tay, dùng tay gạt cần, quay vô lăng; Là đối tượng chính trong học phần “Máy công cụ” và “Thực hành tiện cơ bản”.

          - Máy tiện tự động, bán tự động: Máy tiện bán tự động, máy tiện rơvonve (turret/capstan lathe) – thích hợp sản xuất hàng loạt, thay dao nhanh, nhiều nguyên công trên một lần gá. 

          - Máy tiện CNC (CNC Lathe): Điều khiển số bằng chương trình (G-code); Gia công được biên dạng phức tạp, độ chính xác và năng suất cao; Là bước nối tiếp logic sau khi sinh viên nắm chắc tiện cơ bản.

4. Ứng dụng máy tiện trong đào tạo ngành Công nghệ Kỹ thuật Cơ khí – Trường Đại học Thành Đông

          Tại ngành Công nghệ Cơ khí – Trường Đại học Thành Đông, nội dung về máy tiện được triển khai xuyên suốt từ năm học cơ sở ngành đến các học phần chuyên ngành:

          Học phần cơ sở: Cơ kỹ thuật, Sức bền vật liệu, Nguyên lý – Chi tiết máy giúp sinh viên hiểu bản chất chuyển động, lực cắt, truyền động trong máy công cụ.

          Học phần chuyên ngành: Máy công cụ, Công nghệ chế tạo máy, Gia công trên máy tiện – phay – mài,… sinh viên được học công dụng, cấu tạo, động học máy tiện, và thực hành trực tiếp trên máy tiện cơ, máy CNC.    

          Thực hành – thực tập xưởng: Sinh viên tự tay gá phôi, chọn chế độ cắt, điều chỉnh hộp tốc độ, hộp chạy dao, vận hành máy tiện dưới sự hướng dẫn của giảng viên.

          Làm các bài tập từ tiện trụ – tiện mặt đầu – tiện ren – tiện côn – tiện định hình, từng bước xây dựng tác phong kỹ thuật và ý thức an toàn lao động.

          Qua đó, sinh viên hình thành được:

          - Năng lực đọc hiểu bản vẽ chi tiết – lập quy trình công nghệ – lựa chọn máy, đồ gá, dao tiện phù hợp.

          - Khả năng vận hành, điều chỉnh, bảo dưỡng cơ bản máy tiện trong xưởng sản xuất.

          - Nền tảng vững chắc để tiếp cận máy tiện CNC, hệ thống sản xuất linh hoạt FMS, tự động hóa trong các học phần nâng cao.

          Hiểu rõ công dụng, cấu tạo và phân loại máy tiện cơ không chỉ là yêu cầu của môn học, mà còn là chìa khóa mở cánh cửa nghề nghiệp trong lĩnh vực gia công cơ khí hiện đại. Tại Trường Đại học Thành Đông, chúng tôi luôn chú trọng kết hợp kiến thức lý thuyết với thực hành trên máy thật, giúp sinh viên vững nền tảng – giỏi tay nghề – tự tin đi làm ngay sau khi ra trường.

          Nếu bạn quan tâm tới ngành Công nghệ Kỹ thuật Cơ khí, hãy ghé thăm website, fanpage hoặc liên hệ với giảng viên ngành CNKT Cơ khí của Khoa Cơ khí - Ô tô để được hỗ trợ chi tiết hơn về chương trình đào tạo, học bổng và cơ hội việc làm.